Akademi Kreyòl Ayisyen an (AKA) selebre, jedi 26 oktòb, jounen entènasyonal Lang ak Kilti Kreyòl, nan otèl Marriott, Pòtoprens. Se yon jounen ki klotire mwa aktivite AKA te lanse sou lang kreyòl la, nan dat 6 oktòb 2023 a. Nan okazyon sa, Rektè Inivèsite Leta Ayiti a (ILA), Fritz Deshommes, fè yon pledwaye pou lang kreyòl ayisyen an rantre pi fon nan Lajistis. Li renouvle angajman Inivèsite a pou li kontinye bay Lang lan jarèt.
Nan diskou li, Rektè Fritz Deshommes voye yon chay konpliman pou selebrasyon mwa lang ak kilti Kreyòl la. Li salye piblikasyon ofisyèl Dezyèm Rezolisyon Òtograf lang kreyol ayisyen an epi bat gwo bravo pou AKA ki, malgre jan sitiyasyon peyi a ye, rive kenbe randevou ki kase chak ane, chak mwa oktòb, pou nou raple nou batay pou lang nasyonal nou an poko fini.
« Batay pou lang ki fè nou sonje sa nou ye, sa nou vle ye, sa nou dwe ye ; batay pou lang kreyòl nou an jwenn rekonesans ak espas pou li jwe wòl li kòmsadwa a poko fini. » Sa se deklarasyon nimewo 1 inivèsite Leta a ki kwè nan yon batay pou tout popilasyon peyi Ayiti a rive jwi tout dwa lengwistik li.
Akademisyen Fritz Deshommes te pwofite okazyon sa pou li lonje dwèt sou yon reyalite nou ap viv chak jou. Li vle pale de Lajistis ki ap jije moun nan yon lang yo pa konprann. Moun sa yo pa konnen ki sa y ap di sou yo ; pou ki sa tribinal kondane yo oswa pou ki sa tribinal libere yo ; ki sa lalwa repwoche yo. Anplis, yo pa konnen ki sa yo dwe oubyen ki sa yo pa dwe fè pou Leta ak lasosyete konsidere yo kòm moun ki respekte lalwa.
Pou li kontinye, li di : moun yo pa konnen tout bagay sa yo paske Lwa yo, regleman yo, kòd yo pa an kreyòl ; pledwari yo pa fèt an kreyòl. Jijman yo pa ekri an kreyòl epi pifò dokiman lajistis, tankou somasyon, sitasyon, elatriye, pa ekri an kreyòl. Menm si gen kèk dokiman ki gen vèsyon kreyòl, se pa tout tan mo ak konsèp yo itilize yo korèk. Egzanp, pou yo tradui « mandat d’amener », yo konn di « manda rale mennen vini ».
Li di ankò, sa ki pi rèd la, menm lwa yo konn depaman ak reyalite sosyojiridik peyi a. Lwa ki ekri an fransè yo pa toujou menm ak regleman ak prensip kominote yo aplike an kreyòl. Dwa enfòmèl la, dwa koutimye a, ki pèmèt rezoud anpil anpil konfli nan mitan moun ki pale kreyòl yo, pa toujou menm ak lwa, kòd, dokiman jiridik sistèm ofisyèl la rekonèt.
Yon gwo konbit pou kreyòl rantre pi fon nan Lajistis
Mouvman pou lang kreyòl la rantre pi fon nan Lajistis mande yon gwo konbit, daprè Rektè a ki mande pou tout enstitisyon Lajistis ak tout pwofesyonèl domèn nan pou yo mete men nan batay sa a.
Men, li presize se Ministè Jistis ak Konsèy Siperyè Pouvwa Jidisyè a ki dwe pran lidèchip kesyon an. Se yo ki pou ba li oryantasyon. Se yo ki pou mete resous ak bonjan estrateji pou kòz la vanse kòmsadwa. Akademi Kreyòl Ayisyen ak tout Inivèsite Leta a ka bay yon gwo koutmen.
Lekòl Majistrati ; Biwo Pwotektè Sitwayen ; Federasyon Bawo Avoka Peyi Ayiti ; Lekòl Bawo Avoka yo ; Òganizasyon Dwa Moun ak Dwa Fanm ; Asosyasyon Majistra, Paketye, Grefye, Isye ak Notè ; ONG ki ap travay nan domèn lajistis ; Òganizasyon ki ap travay pou lang kreyòl yo se kèk pami enstitisyon ki, selon Akademisyen an, dwe pote kole nan konbit sa.
Se yon konbit ki bezwen tou kontribisyon lengwis, sosyològ, antwopològ, psikològ, tout save ki maton nan plizyè domèn lasyans, kit se syans sosyal, kit se syans moun, kit se syans aplike. Se pou sa Inivèsite yo, Lekòl Siperyè yo, pa dwe rete dèyè.
Rektè Fritz Deshommes bay garanti Inivèsite Leta a gen tan anbake nan demach sa a, ak tout Fakilte Lengwistik Aplike, Lekòl ak Fakilte Dwa yo ak tout lòt Fakilte yo nan Pòtoprens tankou pwovens.
Ofis Pwoteksyon Sitwayen, Ministè edikasyon nasyonal ak Fòmasyon Pwofesyonèl, Ministè Kilti ak Kominikasyon, Ministè Planifikasyon se kèk pami enstitisyon ki te gen reprezantan yo nan gwo jounen selebrasyon Lang ak Kilti Kreyòl la. AKA te tou pwofite prezante piblik la dezyèm rezolisyon li pran sou Lang lan. Nou ap raple ane 2023 sa a make karantyèm jounen selebrasyon Lang ak Kilti Kreyòl. Jounen sa a selebre chak 28 oktòb. Sou bò pa li, Akademi Kreyòl Ayisyen an te òganize yon mwa aktivite ki klotire yè ki te 26 oktòb la.
Shelovenie Jean
